Trudności, z jakimi zmaga się dziecko leworęczne
W dzisiejszym wpisie chciałabym opisać szereg trudności, z którymi w środowisku zdominowanym przez osoby praworęczne, może się spotkać dziecko o lewostronnej lateralizacji. Zebrałam w całość materiały z różnych publikacji wzbogacone o własne obserwacje. Być może Wy, drodzy Czytelnicy mielibyście ochotę dodać coś do poniższej listy?
Najważniejsze obszary, które warto wymienić są następujące:
1.) Pierwszą z nich mogą być problemy społeczne i emocjonalne, kształtujące się w wyniku negatywnego (ze strony niektórych osób) stosunku do osób leworęcznych. Obecnie rzadziej używa się pejoratywnych określeń skierowanych w ich stronę np. “lewus, mańkut”. Wiele zwrotów opisujących lewą stronę ciała jest zabarwionych negatywnie np. wstać lewą nogą (wstać w złym humorze), mieć dwie lewe ręce (być mało zaradnym i pracowitym), być głupim jak but z lewej nogi, wziąć coś na lewo, lewe zwolnienie, lewy facet. Istnieje dużo określeń, które podkreślają wartość praworęczności (prawy, praworządność, prawowity, prawidłowy, prawda). Są one synonimem pożądanych, akceptowanych przez większość wartości, zgodnych z przyjętymi normami.
Lingwistyczne tłumaczenie słowa “leworęczny” również przynosi negatywny opis. W różnych językach jest synonimem słów: niezręczny, niezdarny, podejrzany, krzywy, zdeformowany, nieuczciwy, kiepski, słaby.
Dziecko, które zmaga się z praworęcznym (lub prawostronnym) środowiskiem społecznym i z ust otaczających je ludzi słyszy negatywne określenia skierowane pod swoim adresem, drwiny lub kpiny, szybko traci wiarę w siebie, zamyka się w sobie i nierzadko wycofuje ze społecznej aktywności. Poczucie własnej wartości, pewność, że uda się rozwiązać problem, jest dla osób leworęcznych szczególnie istotna.
Biorąc pod uwagę możliwości rozwoju i nauki ze strony mózgu (najbardziej intensywna do 3 roku życia) szczególną rolę odgrywa szybkie rozpoznanie i podjęcie skutecznych działań wspomagających, dzięki czemu zminimalizuje się negatywne konsekwencje (społeczne, emocjonalne, rozwojowe), jakie mogłyby wystąpić w przyszłości. Każdą umiejętność można doskonalić i usprawniać, każdą funkcję można u dziecka stymulować. Wczesne i właściwie ukierunkowane działanie, pobudzanie mniej aktywnych połączeń i obszarów w mózgu daje szansę na lepsze wzrastanie i wyrównanie deficytów rozwojowych.
2.) Kolejną trudność dziecko (a później także dorosły) leworęczny napotyka przy okazji zetknięcia z przedmiotami domowego użytku lub innymi akcesoriami przystosowanymi dla osób praworęcznych:
– Dużo trudniej osobie posługującej się lewą ręką przychodzi założenie zegarka na rękę prawą i nastawienie czasu za pomocą pokrętła znajdującego się po stronie prawej.
– Z podobną trudnością musi zmierzyć się osoba, która lewą ręką próbuje przeciąć trzymaną w prawej ręce kartkę papieru za pomocą nożyczek dostosowanych do osób praworęcznych (ma to związek z ich specjalnym, prawostronnym kształtem i budową).
– Dzieci leworęczne mają również problem z korzystaniem z linijki ze względu na to numerowanie (od strony lewej do prawej) oraz zeszyty (których liniatura wymusza sposób pisania przystosowany dla osób praworęcznych).
– Osobom leworęcznym trudność sprawia czasem korzystanie z myszki komputerowej lub klawiatury.
– Telewizory mają zwykle przyciski po prawej stronie, budki telefoniczne, w których wykręcało się numer nadawały kierunek zgodny z ruchem wskazówek zegara (co dla osób leworęcznych bywało nieco utrudnione).
– Skrzynia biegów w samochodzie znajduje się po prawej stronie. Szczęśliwie mózg osoby leworęcznej jest bardziej plastyczny (i zdolny do dostosowania się) niż mózg osoby praworęcznej, co powoduje, że pierwsza grupa potrafi szybciej i sprawniej przystosować się do napotykanych trudności. Kolejną trudność sprawia hamulec w rowerze, znajdujący się po stronie prawej (co zwiększa niebezpieczeństwo wypadku).
– Kurki instalacji wodnej lub gazowej kręcą się w stronę prawą, co bywa nieco problematyczne dla osób leworęcznych.
Sprzęty domowego użytku również są zaprojektowane z myślą o osobach praworęcznych np.:
– noże kuchenne, specjalistyczne, do krojenia np. wędlin (mają jednostronnie ząbkowane ostrza);
– ręczne otwieracze do puszek;
– patelnie lub chochelki ze specjalnym dziobkiem do nalewania z prawej strony;
Ponieważ w niektórych przypadkach nie ma odpowiedników dla osób leworęcznych, istotne staje się żmudne i wytrwałe nauczenie osoby leworęcznej korzystania z rozmaitych przyborów i sprzętów tak, by zminimalizować ryzyko skaleczenia lub zrobienia sobie krzywdy.
Problematyczne wydaje się korzystanie z narzędzi ogrodowych lub sprzętu elektrycznego zaprojektowanego dla osób praworęcznych. Jego używanie może stwarzać ryzyko dla osób o leworęcznej lateralizacji (to np. piła ręczna i tarczowa, wiertarka elektryczna, kosiarka elektryczna, kosa, sierp). Człowiek leworęczny w każdym wieku powinien ostrożnie przystępować do korzystania z tego rodzaju sprzętów.
Osobom leworęcznym trudność sprawia również pisanie piórem, ponieważ proces ten wymaga zachowania stałego, jednolitego kąta nachylenia stalówki do papieru, po którym się pisze.
Odrębną grupę problemów w przypadku osób leworęcznych stanowi czas przedszkolny i wczesnoszkolny, w którym stykają się z systemem szkolnym i wymaganiami skierowanymi w stronę osób praworęcznych. Kierunek czytania i pisania jest jasno ustalony – od strony lewej do prawej. Dzieci posługujące się lewą ręką w naturalny sposób układają rękę przy prawej stronie zeszytu, co może wpływać na szereg nieprawidłowości. Jedną z nich są rysunki oraz pismo lustrzane (zwierciadlane) i mylenie zbliżonych w budowie liter (b-d, p-b) lub cyfr (6-9). O ile jest to norma do ok. 5 roku życia, o tyle w wieku wczesnoszkolnym należy obserwować skłonności dziecka do posługiwania się tym rodzajem pisma i obrazu. Dla dzieci leworęcznych problematyczne okazuje się również właściwe ułożenie zeszytu lub książki a także dłoni podczas pisania, rysowania. Nieprawidłowe przygotowanie ręki do pisania powoduje, że dziecko zasłania sobie pisany tekst, a dodatkowo rozmazuje to, co pisze.
Dzieci leworęczne bądź z lateralizacją skrzyżowaną (nieustaloną) miewają trudności z:
– orientacją w przestrzeni i schemacie własnego ciała;
– rozróżnianiem kierunków (problemem okazuje się właściwe wskazanie prawej lub lewej ręki, nogi, oka);
– prawidłowym odwzorowaniem przedmiotów w przestrzeni.
Późniejszym efektem tych trudności mogą okazać się:
– kłopoty we wskazaniu drogi (na lewo lub prawo), bądź prawej/lewej ręki, nogi, oka osoby, która stoi naprzeciwko nas (tutaj mówimy o zaburzonej umiejętności odwracania schematu ciała, kierunku);
– Trudność w wykonywaniu poleceń podwójnych (wskazywanie lewą ręką lewego oka) bądź podwójnie skrzyżowanych (wskazanie prawą ręką lewego ucha);
– Utrudnione jest również wykonanie tego zadania osobie siedzącej naprzeciwko a także układanie trzech przedmiotów w określonych stosunkach przestrzennych wobec siebie.
Trudności szkolne mogą nasilić problemy emocjonalne, ponieważ dziecko, które ma problem z pisaniem, zwykle wolniej notuje, poziom graficzny jego prac jest niższy niż w przypadku dzieci praworęcznych. Mając gorsze oceny, częste uwagi ze strony nauczyciela, dziecko coraz bardziej traci wiarę w siebie i swoją wartość, postrzega siebie jako inne, gorsze na tle klasy, zniechęca się do samego pisania, jak również do nauki szkolnej. Dlatego od najwcześniejszych lat należy je wspierać, wspomagać i pomóc mu właściwie się rozwijać. Profilaktyka daje szansę na lepszy, nie obarczony wieloma nieprawidłowymi nawykami rozwój dziecka.
Czy jest coś jeszcze, co dodalibyście do tej listy? Jeśli są jakieś trudności, o których warto by było wspomnieć, będę wdzięczna za każdą sugestię i podpowiedź. Warto wiedzieć, z czym na co dzień mierzy się dziecko leworęczne, ponieważ wówczas będziemy w stanie lepiej wspierać je w rozwoju.
M!,
Podczas pisania tego tekstu korzystałam w publikacji:
Bogdanowicz M., Leworęczność u dzieci. Wydawnictwa szkolne i pedagogiczne, Warszawa 1989